جفت سر راهی یک بیماری پزشکی است که در طول بارداری رخ می‌دهد و در آن جفت، جزئی یا کامل راه ورود رحم یا گردن رحم را مسدود می‌کند. این شرایط می‌تواند منجر به مشکلاتی در طول زایمان شود، بنابراین برای مادران باردار ضروریست از مراقبت های پزشکی بهره مند شوند.
جفت سر راهی چیست؟
جفت، عضوی که مسئول تأمین اکسیژن و مواد مغذی به جنین در حال رشد است، جفت سر راهی شرایطی است که در آن جفت به طور جزئی یا کامل راه ورود رحم یا گردن رحم را مسدود می‌کند.
انواع جفت سر راهی کدام است؟
می‌تواند به سه نوع اصلی تقسیم شود: کامل، جزئی و مرزی. کامل هنگامی رخ می‌دهد که جفت به طور کامل گردن رحم را پوشانده باشد، در حالی که جزئی همان طور که از نامش پیداست به صورت جزئی دهانه رحم را پوشانده است. مرزی به معنای رسیدن جفت به حاشیه گردن رحم است، اما آن را کاملاً پوشش نمی‌دهد. نوع جفت سر راهی تأثیر زیادی در مدیریت و گزینه‌های درمانی موجود خواهد داشت.
احتمال جفت پایین در چه افرادی بیشتر است؟
این حالت در حدود یک بار در ۲۰۰ بارداری رخ می‌دهد و در زنانی که قبلاً سزارین کرده اند یا در گذشته سابقه جفت سر راهی داشته اند، رایج‌تر است.
علل جفت پایین یا سر راهی
علل دقیق مشخص نیستند، اما برخی از عواملی که می‌توانند خطر بروز آن را افزایش دهند، عبارتند از:
- سابقه جفت سر راهی در بارداری‌های قبلی
- سابقه عمل سزارین یا عمل جراحی روی رحم
- سن بالا در زمان بارداری
- سابقه استفاده از سیگار یا مصرف مواد مخدر
- بارداری چندقلو
- بارداری از طریق IVF
عواملی که باعث افزایش جفت سر راهی می شود؟
عوامل متعددی می‌توانند احتمال بروز جفت سرراهی را افزایش دهند. سن بالای مادر در هنگام بارداری، به ویژه بیش از 35 سال، یکی از عوامل مهم محسوب می‌شود. سابقه قبلی جفت سرراهی یا زایمان‌های متعدد نیز خطر بروز این مشکل را بیشتر می‌کند. همچنین، سابقه سزارین یا جراحی‌های رحم می‌تواند باعث ایجاد اسکارها و تغییرات ساختاری در رحم شود که احتمال جفت سرراهی را افزایش می‌دهد. استعمال دخانیات و استفاده از مواد مخدر نیز به عنوان عوامل خطرزا شناخته شده‌اند. در برخی موارد، ناهنجاری‌های رحمی یا داشتن چند قلوزایی می‌تواند به افزایش احتمال جفت سرراهی منجر شود. رعایت بهداشت دوران بارداری و مشاوره منظم با پزشک می‌تواند به شناسایی و مدیریت این عوامل کمک کند.
علائم جفت سر راهی چیست؟
- خونریزی غیرعادی و نامتعارف از مجرای تناسلی (ممکن است خونریزی بین بارداری ها باشد)
- در دوران دوم و سوم بارداری خونریزی واژینال اتفاق افتد.
- داشتن دردهایی مانند دردهای زمان زایمان، قبل از زمان زایمان، یا در اثر فعالیت جنسی
جفت سر راهی در سه ماهه اول بارداری
اگرجفت سرراهی در سه ماهه اول بارداری مشاهده شود بهتر است باید سونوگرافی های دوره ای انجام شود در این مدت ممکن است جفت به سمت بالا حرکت کند و از حالت سر راهی خارج شود. وضعیت جفت سرراهی به معنای قرار گرفتن جفت (پلاسنتا) در نزدیکی دهلیز رحم و بسته بودن راه طبیعی خروج برای نوزاد است.اگر در این مرحله، جفت به سمت بالا کشیده نشود می‌تواند به عوارضی نظیر خونریزی زایمان منجر شود. برای اطمینان از وضعیت جفت، پزشک معمولاً توصیه می‌کند که در ماه‌های بعدی سونوگرافی دوره‌ای انجام شود تا مکان دقیق جفت مشخص شود و همچنین برای رصد و نظارت بر وضعیت آن.
در این مدت، مادر باردار نیز باید به دستورات و توصیه‌های پزشک خود پایبند باشد و هر گونه فعالیت یا رفتاری که ممکن است خطراتی برای خود یا جنین ایجاد کند را متوقف کند. از جمله توصیه‌های مهم می‌توان به استراحت کافی، اجتناب از فعالیت‌های سنگین، و رعایت تغذیه مناسب اشاره کرد. همچنین، در صورت داشتن هر گونه علامت یا نشانه ناعادی نظیر خونریزی، درد شدید یا افزایش حاد در فشار خون، باید به سرعت با پزشک مراجعه شود تا وضعیت جفت و سلامتی مادر و جنین بررسی شود.
تشخیص جفت سرراهی
بیمار قبل بارداری معاینات و سونوگرافی های دوره ای دارد که طی همین معاینات، تشخیص داده می شود.
گاهی تشخیص جفت سرراهی بعد خونریزی و مراجعه بیمار به پزشک اتفاق می افتد.
برای تشخیص روش‌های زیر استفاده می‌شوند:
- سونوگرافی: برای تشخیص قطعی باید سونوگرافی شکمی و سونوگرافی واژنی صورت گیرد.
- MRI: در موارد نادر، پزشک ممکن است از روش MRI برای تعیین دقیق موقعیت جفت در داخل رحم استفاده کند.
معمولاً توسط سونوگرافی، اولتراسونوگرافی تشخیص داده می‌شود. در برخی موارد، ممکن است نیاز به سونوگرافی ترانسو واژینالی (سونوگرافی واژینال) باشد. بعد تشخیص، پزشک برای جلوگیری از خطر خونریزی شدید سونوگرافی واژینال انجام نمی دهد و شما به سونوگرافی های شکمی بیشتری نیاز خواهید داشت.
جفت سرراهی خطرناک است؟
می‌تواند خطرناک باشد، به خصوص در صورتی که خونریزی شدید و مستمر رخ دهد. این ممکن است منجر به فقر خون، عفونت و مشکلات جدی دیگری برای مادر و جنین شود.
خطرات ناشی از جفت پایین کدامند؟
- خونریزی شدید که می‌تواند منجر به فقر خون و نیاز به انتقال خون شود
- عفونت‌های رحمی
- نارسایی جنینی
- زایمان زودرس
- مشکلات در زمان تولد و نیاز به عمل سزارین
- مرگ جنین
مشکلات و عوارض جفت سرراهی برای مادر
جفت سرراهی (Placenta previa) می‌تواند باعث بروز مشکلات و عوارض جدی برای مادر شود. یکی از مهم‌ترین عوارض جفت سرراهی، خونریزی شدید در دوران بارداری یا هنگام زایمان است. این خونریزی‌ها می‌توانند به صورت ناگهانی و بدون درد رخ دهند و خطرات جدی برای سلامتی مادر ایجاد کنند. خونریزی شدید می‌تواند منجر به کم‌خونی شدید، شوک و حتی نیاز به تزریق خون شود. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به زایمان زودرس یا سزارین فوری برای جلوگیری از خطرات بیشتر باشد. همچنین، جفت سرراهی می‌تواند باعث افزایش احتمال بروز عفونت و مشکلات مربوط به جدا شدن جفت (Placental abruption) شود که نیاز به مراقبت‌های ویژه و نظارت دقیق پزشکی دارد.
مشکلات و عوارض جفت سرراهی برای جنین
جفت سرراهی می‌تواند عوارض قابل توجهی برای جنین نیز ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین این عوارض، زایمان زودرس است که به دلیل نیاز به زایمان پیش از موعد برای جلوگیری از خطرات مادر و جنین، رخ می‌دهد. زایمان زودرس می‌تواند باعث مشکلات تنفسی، نقص‌های رشد و توسعه، و افزایش خطر مرگ و میر نوزاد شود. همچنین، جفت سرراهی می‌تواند باعث کاهش جریان خون و اکسیژن به جنین شود که ممکن است منجر به مشکلات رشد جنین و ناتوانی‌های بلندمدت شود. نیاز به بستری طولانی‌مدت در بیمارستان و نظارت ویژه بر رشد و توسعه نوزاد نیز از دیگر عوارض محتمل برای جنین مبتلا به جفت سرراهی است.
آیا جفت سر راهی به خودی خود قابل درمان است؟
جفت پایین ممکن است به طور خودبه خودی بهبود یابد، اما در برخی موارد نیاز به مداخله پزشکی و مراقبت‌های خاص دارد.
درمان جفت سر راهی
درمان جفت سر راهی (Placenta Previa) بستگی به شدت و مرحله بیماری دارد. زمانی رخ می‌دهد که جفت به طور کامل یا جزئی دهانه رحم را مسدود کند. این وضعیت می‌تواند در دوران بارداری باعث خونریزی و مشکلات دیگر شود. درمان‌های متداول شامل موارد زیر است:
- 1. استراحت مطلق: در موارد خفیف‌تر، پزشک ممکن است استراحت مطلق را توصیه کند تا از هرگونه فشار اضافی بر رحم جلوگیری شود.
- 2. مراقبت‌های بیمارستانی: در موارد شدیدتر که خونریزی وجود دارد، ممکن است نیاز به بستری شدن در بیمارستان برای نظارت دقیق‌تر و مراقبت‌های فوری وجود داشته باشد.
- 3. داروها: پزشکان ممکن است داروهایی برای جلوگیری از انقباضات رحمی یا تقویت ریه‌های جنین در صورت زایمان زودرس تجویز کنند.
- 4. زایمان سزارین: در بیشتر موارد، زایمان سزارین برای جلوگیری از خطرات مرتبط با زایمان طبیعی و خونریزی شدید توصیه می‌شود. زمان زایمان معمولاً در هفته‌های 36 تا 37 بارداری تعیین می‌شود، مگر اینکه شرایط اضطراری باعث شود زایمان زودتر انجام شود.
- 5. کنترل خونریزی: اگر خونریزی شدید باشد، ممکن است نیاز به تزریق خون یا سایر روش‌های کنترل خونریزی باشد.
همچنین، مادران باردار باید به طور منظم به پزشک مراجعه کنند تا وضعیت جفت و بارداری را به دقت تحت نظر داشته باشند. پیگیری منظم و توجه به علائم خطر می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی کمک کند.
درمان و مدیریت جفت پایین در طول بارداری
میزان خونریزی، وضعیت جنین و مادر، موقعیت قرارگیری جفت و جنین و اینکه در چه ماهی از بارداری قرار دارید در انتخاب روش درمان تعیین کننده است.
1-اگر مادر خونریزی کمی داشته باشد یا اصلاً خونریزی نداشته باشد:
در این مواقع استراحت به صورت درازکش توصیه می شود. از رابطه جنسی با همسر در مدت بارداری خودداری کنیدخود داشته باشید. حین شروع خونریزی به پزشک مراجعه کنید. اگر خونریزی شدید بود معطل نکرده وبه بیمارستان بروید.
2- اگر مادر خونریزی شدید داشته باشد:
- اگر خونریزی مادر شدید باشد بایستی در بیمارستان بستری شده و استراحت مطلق باشید. ممکن است برای جبران خون از دست رفته نیاز به دریافت خون داشته باشید.
- در چنین مواقعی معمولا زایمان زودرس اتفاق می افتد و پزشک برای جلوگیری از آن داروهای تزریقی تجویز می کند.
- در زمان خونریزی شدید به صلاحدید پزشک زایمان معمولا در هفته 36 بارداری و به صورت سزارین انجام می شود.
- اگر وضعیت به گونه ای باشد که نیاز است زایمان قبل از 36 هفتگی انجام شود باید داروهای کرتونی که برای ریه های نوزاد نارس تجویز می شود توسط مادر مصرف شود.
3- اگر خونریزی مادر قطع نشود:
در صورتی که خونریزی مادر قطع نشود و جان مادر در خطر باشد عمل سزارین برای مادر انجام می شود. حتی اگر نوزاد نارس باشد. بدین ترتیب جان مادر به خطر نمی افتد و کودک نیز با مراقبت های پزشکی رشد خود را تکمیل و سالم می ماند.
نحوه زایمان در جفت سر راهی
در موارد جفت سرراهی، شیوه زایمان بستگی به وضعیت دقیق جفت، جنین، و مادر دارد. اگر جفت سرراهی کاملاً بسته باشد و جفت در نزدیکی دهلیز رحم قرار داشته باشد، زایمان طبیعی ممکن نیست و احتمالاً پزشک تصمیم به انجام سزارین خواهد گرفت. در مواردی که جفت سرراهی نیمه باز است و جفت به دوره زمانی نزدیکی به زایمان رسیده باشد، زایمان طبیعی ممکن است انجام شود. اما در این حالت نیز، نیاز به نظارت دقیق پزشکی و مراقبت‌های ویژه وجود دارد. پزشکان و تیم‌های پزشکی معمولاً برای هر مورد به صورت جداگانه تصمیم‌گیری می‌کنند و این تصمیم بستگی به شرایط خاص مادر و جنین دارد.
توصیه های کلی پزشک به مادر
رعایت توصیه های پزشک نقش بسزایی در حفظ جان مادر و کودک دارد.
استراحت در رختخواب
استراحت در رختخواب به شما توصیه می‌شود، احتمالاً باید بیشتر در رختخواب بمانید و فقط در صورت لزوم بنشینید یا بایستید.
منع رابطه جنسی
در دوران بارداری با جفت سرراهی، توصیه می‌شود از رابطه جنسی خودداری کنید زیرا ممکن است باعث خونریزی شود یا شدت آن را افزایش دهد. همچنین، در این دوران ورزش کردن نیز توصیه نمی‌شود.
پیگیری و کنترل
پزشک شما باید ضربان قلب جنین را پیگیری و کنترل کند تا اطمینان حاصل شود که جنین در خطر نیست.
پیش‌بینی و پیگیری پس از زایمان
پس از زایمان، مادرانی که با جفت پایین مواجه بوده‌اند، نیاز به مراقبت و پیگیری دقیق دارند. ممکن است نیاز به تستها و تصویربرداری مکرر باشد تا مطمئن شوند جفت به طور کامل خارج شده است و هیچ خونریزی نامعمولی رخ نداده است. همچنین، بررسی بهبودی رحم و هرگونه خونریزی ضروری است.
مراقبت های لازم در خانه برای جفت سر راهی
مراقبت‌های لازم در خانه برای افرادی که دچار جفت سر راهی هستند بسیار مهم است تا خطرات و عوارض احتمالی کاهش یابد. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر است:
- 1. استراحت کافی: استراحت مطلق یا نسبی بر اساس توصیه پزشک اهمیت زیادی دارد. از ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت و فعالیت‌های سنگین خودداری کنید.
- 2. خودداری از بلند کردن اجسام سنگین: بلند کردن اجسام سنگین یا انجام فعالیت‌های فیزیکی شدید می‌تواند فشار بر رحم و جفت را افزایش دهد و باعث خونریزی شود.
- 3. خودداری از رابطه جنسی: معمولاً توصیه می‌شود تا از هرگونه فعالیت جنسی که می‌تواند به تحریک رحم و جفت منجر شود، خودداری کنید.
- 4. پیگیری منظم پزشکی: به طور مرتب به پزشک خود مراجعه کنید تا وضعیت بارداری و جفت به دقت تحت نظر باشد. آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های دوره‌ای ممکن است برای بررسی تغییرات جفت و اطمینان از سلامت مادر و جنین لازم باشد.
- 5. تغذیه مناسب: تغذیه سالم و متعادل برای حفظ سلامت عمومی مادر و جنین مهم است. مصرف مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی طبق تجویز پزشک نیز می‌تواند مفید باشد.
- 6. کنترل استرس: استرس می‌تواند به مشکلات بارداری دامن بزند. تکنیک‌های آرامش‌بخشی مانند یوگا، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توانند کمک کنند.
- 7. اطلاع از علائم هشدار: آگاهی از علائم خطر مانند خونریزی یا درد شدید و تماس فوری با پزشک در صورت مشاهده این علائم بسیار مهم است.
- 8. استفاده از تامپون و دوش واژینال ممنوع: استفاده از تامپون و دوش واژینال ممکن است باعث تحریک و خونریزی بیشتر شود.
- 9. آمادگی برای موارد اضطراری: همواره باید آمادگی لازم برای موارد اضطراری داشته باشید. شماره‌های اضطراری را در دسترس نگه دارید و مطمئن شوید که همیشه کسی در اطرافتان هست که در صورت لزوم به شما کمک کند.
با رعایت این مراقبت‌ها و توجه به توصیه‌های پزشک، می‌توانید خطرات مربوط به آن را کاهش دهید و بارداری خود را به سلامت پیش ببرید.
سؤالات متداول
نتیجه‌گیری
جفت سر راهی یک بیماری جدی در طول بارداری است که نیازمند تشخیص، مدیریت و پیگیری دقیق است. آگاهی از علل، علائم و گزینه‌های درمانی موجود برای آن می‌تواند به مادران باردار کمک کند تا تصمیمات مناسبی برای سلامت خود و نوزاد خود بگیرند. مشاوره با یک متخصص در مورد جفت سرراهی بسیار مهم است و می‌تواند برای جلوگیری از مشکلات جدی در زمان زایمان کمک کند.
